Satranç tahtası ve satranç taşları
Satranç, iki oyuncu arasında oynanan bir zekâ oyunudur. Bu oyun satranç tahtası denilen 8×8'lik kare bir alan üzerinde satranç taşları ile oynanır. Toplam 64 karenin yarısı siyah, yarısı beyaz renklerden oluşur. Taraflar beyaz ve siyah renkli taşları alırlar, her oyuncunun bir seferde bir hamle yapmasıyla oyun gelişir. Oyunun başında beyaz ve siyahların 16 taşı bulunur. Bunlar bir şah, bir vezir, iki kale, iki fil, iki at ve sekiz piyondan oluşur. Oyunun amacı karşı tarafın şahını mat etmektir.
Satranç, 6. yüzyılda Hindular tarafından oynanmaya başlanmış, oradan Dünya'ya yayılmıştır.
Oyunun amacı rakip şahı mat etmektir. Bunun anlamı rakip şahın bulunduğu karenin tehdit altında bulunması ve tehdit altında olmayan bir kareye kaçış ya da tehdîdi engelleyecek başka bir hamlesinin olmamasıdır. Eğer bir oyuncunun şahının bulunduğu kare tehdit altında olmadığı halde bu oyuncunun legal hamlesi kalan tek taşı şahı ise ve de şahının tehdit altında olmayan bir kareye yapabileceği bir hamlesi yoksa oyun pat olur, yâni berâbere biter. Ayrıca oyun herhangi bir anda oyunculardan birinin yenilgiyi kabul etmesi veya bir oyuncunun berâberlik teklif etmesi ve diğerinin de bunu kabul etmesiyle de sona erebilir. Oyun sırasında taşları avantajlı yerlere yerleştirerek rakibin hareketini kısıtlamak ve rakibin taşlarını almak yoluyla gücünü azaltmak esastır. Her taş, kurallara göre ulaşabileceği bir karedeki rakip taşın bulunduğu kareye yerleşerek, yerinden ettiği taşı oyun dışı bırakma gücüne sâhiptir, buna taş almak denir. Alınan taş oyuna bir daha geri dönemez, ancak bulunduğu hattın son karesine varan bir piyon, oyun hâricinde bulunsun bulunmasın, arzu edilen piyondan değerli, şahtan değersiz başka bir taşla değiştirilebilir.
Taşların Hareketi [değiştir]
| Önünde bir engel bulunmadıkça çapraz şekilde hareket eder. Fillerin biri dâimâ beyaz, diğeri dâimâ siyah karelerde hareket eder. |
|
At |
Herhangi bir yönde 2 kare ve buna dik yönlerden birinde bir kare veya herhangibir yonde bir kare ve buna dik yonde iki kare ilerler. 1-2-1 veya 1-1-2 şeklinde formulize edilebilir. İlerlerken geçtiği karelerin dolu olmasından etkilenmez. Hareketini bitirdiği karede rakip taş varsa bu taşı alır. (L şeklinde ilerler.) |
|
Piyon |
Piyonlar önlerinde taş bulunmadıkça, ileriye doğru ve düz olarak ilerlerler. Piyonlar açılışta (ilk hamlelerinde) isterlerse iki kare ilerleyebilirler. Piyonlar ileriye doğru tek kare çapraz olarak diğer taşları alabilirler. Sekizinci sıraya ulaşan piyonlar oyuncunun istediği herhangi bir taşa (şah hâriç) terfi ederler. Bu taş genellikle en güçlü taş olan Vezir olur. |
- Rok yapmak
- Şah ve kaleyle yapılan iki hamlenin oluşumundan oluşan tek bir harekettir. Oyunda en fazla bir defa yapılabilir. Arada başka hiçbir taş yoksa ve şahla kale hiç oynamamışlarsa ve şah tehdit altında değilse, Rok yapmak için şah kaleye doğru iki hamle atar. Aynı hamlenin devâmı olarak, kale şahın üzerinden atlar ve yanına yerleştirilir. Şahın geçeceği karelerin de tehdit altında olmaması gerekir. Şahla vezir tarafındaki kaleyle yapılan roka uzun rok, şahla şah tarafındaki kalenin yaptığı roka ise kısa rok denir. Rok yapılırken oyuncu önce şahı iki kare sağa götürüp bırakır. Böylece roka başladığını belli etmiş olur, çünkü şah bu özel hareketin dışında hiçbir zaman iki kare hareket etmez. Oyunca şâyet önce kaleyi hareket ettirirse hakem tarafından kale hamlesi yaptığına hükmedilebilir!
|
|
| Oyuna başlarken taşların dizilimi |
Satrançta taşların konumlarını ve hamleleri göstermek için genellikle cebirle gösterim kullanılmaktadır. Satranç tahtasında düşey sütunlarda birer harf (a, b, c, d, e, f, g, h) ve yatay sütunlara birer sayı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ) ile gösterilir. Böylece her kare bir---xx---x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x-x--x-x-x-x
-
- Hamleler
- 0-0 : Küçük Rok
- 0-0-0 : Büyük Rok
- x : Taş Alma
**+ : Şah**++ : Çifte şah (Bazen mat anlamında da kullanılır)
-
- Yorumlar
- ! : Kuvvetli hamle
- !!: Çok kuvvetli hamle
- ? : Hatâlı hamle
- ??: Büyük Hatâ
- ?!: Şüpheli hamle
- !? : İlginç hamle
- □ : Zorunlu hamle
- Piyonun Yan Yeme Kuralı
- Beşinci sıraya ulaşmış bir piyon, yan sütunlardaki rakip piyon kendi ikinci sırasından dördüncü sırasına giderse hemen sonraki hamlede onu dördüncü değil üçüncü sıraya gitmiş varsayarak alabilir. Buna geçerken alma (pièce en passant) denir.
Satranç türevleri satrancın değişik bir tahtayla, özel taşlarla ya da farklı kurallarla oynanan biçimidir. İki binden fazla yayınlanmış satranç türevi vardır. Bunlardan en çok oynananı çin'de xiangqi, japonya'da ise şogidir.
Satranç türevleri üçe ayrılabilir:
- Satrancın öncüleri: caturanga ve şatranj.
- Xiangqi, şogi, janggi and makruk gibi batıda oynanan satrançla aynı köklere sâhip, geleneklere, milletlere ve bölgelere özgü türevler.
- Taşların açılıştaki dizilişlerinin rastgele belirlendiği satranç960 gibi çağdaş satranç türevleri. Bu tür türevler açılış hamlelerin ezberlenmesinin önüne geçmek için ortaya atılmıştır 3
